Taş baskı ya da Litografi / Litografya, kireç taşı üzerine yağlı mürekkeple çizilmiş şekil ve yazıların basım sanatı. Taşbaskıya el litografyası da denir. Taşbaskı, modern ofset litografyanın başlangıcıdır. Taşbaskı tekniğinin esası, yağın suyu itmesi özelliğine dayanır.
Kireçtaşı, kalsiyum karbonat olup gözeneklidir. Baskı kalıbı olarak kullanılacak kireç taşı 6-8 cm kalınlığında levha şeklinde hazırlanır. Yüzeyi pürüzsüz hale gelinceye kadar tesviye edilir. Bu düzgün yüzeye yazı veya resim özel bir mürekkeple nakşedilir. Mürekkebin özelliği yağlı olmasıdır. Yağlı mürekkep, arapsakızı eriyiğinin bir iki damla nitrik asitle karışımından yapılır. Baskı kalıbı, yazı işleri tamamlandıktan sonra yazıların ve resmin net bir görünüm alması için terebentinle silinir. Baskı kalıbı daha sonra su içine sokulup çıkarılır. Kireçtaşı gözenekli olduğu için yazılar ve resim çizgileri haricindeki sathın tamamındaki gözenekler suyla dolar. Baskı taşına bu durumda baskı mürekkebi sürülür. Mürekkep yazıların bulunduğu susuz yüzeylerden gözeneklere emilirken boş kısımlardaki sulu yüzeylerden itilir. Baskı kalıbı bir kağıda bastırılmak suretiyle istenilen baskı elde edilir. Gözeneklere emilen mürekkep bitinceye kadar baskı yapılabilir.
Kalıplar saklanarak ilerde tekrar baskıda kullanılabilir. Tekrar baskı yapmak için baskı kalıbının terebentinle silinip suya sokulması yeterlidir. Bazan taş kalıp yerine kağıt ıslatılır. Kağıt bilahare kurutulur.
Mürekkep rengi değiştirilerek, değişik renklerde baskı da yapılabilir. Renk ayrımına göre şekil ve yazıları ayrı ayrı hazırlanan taşlar, sırayla aynı kağıt üzerine basıldığında ofset renkli taşbaskı elde edilmiş olur. Modern ofset litoğrafyanın esasını taşbaskı usulleri teşkil eder. Modern litografi, fotokimyasal metodlarla hazırlanmış çinko ve alüminyum levhaları kalıp (matris) olarak kullanır.
Taşbaskılarda taşın yazı ve resim çizgilerinin geldiği yerler hafif oyuk veya hafif kabarık olan türleri de vardır. Bu türe, taşbaskılarda taş üzerine gravürleme denir. Gravür şekli ile hazırlanacak ve kazılacak kelimeler hafif asitlerle ve özel gravür makinalarıyla hazırlanır.
Taş baskı tekniği 1831 yılında Türkiye'ye girmiştir. İlk taş baskı atölyesi bugünkü İstanbul Üniversitesi (Eski Harbiye Nezareti)nde kuruldu. İlk basılan kitaplar askeri eğitim gayeliydi. Daha sonra Anadolu'nun bazı büyük şehirlerinde de taş baskı atölyeleri kuruldu. Baskıda tipografinin gelişmesi üzerine, 20. yüzyılın başlarında yavaş yavaş taş baskıcılık yerini, bugünkü modern teknik baskıcılığa terk etti.
Taş baskı sistemi yağ ve suyun birbirlerine karışmamaları olayı esas alınarak, aynı yüzey üzerinde baskı yapan ve yapmayan alanlar elde edebilme esasına dayanır. Hazırlanan baskı yüzeyinin, baskı yapılacak kısmı mürekkebi çeker, diğer kısmı ise suyu çeker. Bu tür baskıyı bulan Aloıs Senefelder'in ana prensibi su idi; gözenekli bir kireçtaşı üzerine yağlı mürekkeple bir şey yazıldığı zaman, suda eritilmiş arap zamkı tatbiki ile yağlı mürekkebin yayılması önlenir. Zamk ve mürekkep çözeltisinin bir miktarı taşa nüfuz ediyordu. Kuruduktan sonra taşın yüzeyi temizlenip daha sonra bir sünger ile ıslatılıp ve üzerine mürekkepleşmiş bir merdane geçilirse, merdanedeki yağlı mürekkep taşın yüzeyinin birinci işlemde mürekkeple işaretlenmiş ve emilmiş kısmı tarafından kabul edilir. Taşın ıslak olan diğer kısımları mürekkebi reddeder, Bu suretle taşın üzerinde yapılmış olan şekil tekrar meydana gelir. Bu şekil baskı yolu ile bir kağıda nakledilir. Taş üzerinde hazırlanmış litografik kalıplar ancak düz lito makinesinde kullanılır. Bu baskı sisteminde resim ve yazıların taş üzerine TERS tespit edilmesi bunların okunması ve yazılması için özel bir alışkanlığın olmasıdır.
Taş ağırdır. Bir nevi kalsiyum karbonattır. En büyük özelliği, suyu ve yağı emme özelliği bulunmasıdır. Taş baskı makineleri çok ağır çalışır. Kalıpları ağır olduğu için temizlenmesi ve tekrar baskıya hazırlanması uzun sürmektedir
